ακολουθούν σχετικά ενημερωτικά άρθρα από την Καθημερινή
Πώς άλλαξε η Ελλάδα μέσα σε 20 χρόνια
Του Γιωργου Λιαλιου, από την Καθημερινή της 7/2/2013
Είναι αλλαγές που τις έχουμε ζήσει, τις έχουμε δει να συμβαίνουν. Κάποιες συντελέστηκαν μόλις μέσα σε λίγες ημέρες, για παράδειγμα με τη δύναμη μιας καταστροφικής πυρκαγιάς. Κάποιες άλλες χρειάστηκαν χρόνια, όπως η μετατροπή εγκαταλελειμμένων χωραφιών σε δάσος ή η «τσιμεντοποίηση» παράκτιων περιοχών. Δύσκολα, όμως, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει το «αποτύπωμα» που αφήσαμε τα τελευταία 20 έτη στη χώρα μας, αν δεν έχει την πλήρη εικόνα. Με αυτήν την έννοια, η συγκέντρωση των μεταβολών στις χρήσεις γης την τελευταία 20ετία, έργο που έφερε σε πέρας η περιβαλλοντική οργάνωση WWF, μας δίνει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη ματιά για το πώς επηρέασαν τη χώρα μας όλες οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις των προηγουμένων δύο δεκαετιών, δηλαδή οι συνέπειες των πράξεών μας.
Τι συνέβη, λοιπόν, στην Ελλάδα την τελευταία 20ετία; Από το 1987 έως το 2007, οι γεωργικές εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 5 εκατομμύρια στρέμματα, ενώ οι οικιστικές και οι άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες κατέλαβαν 333.000 στρέμματα περισσότερα. Αντίθετα, τα δάση μας μειώθηκαν συνολικά κατά 1,3 εκατ. στρέμματα (αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη δεν έχει λάβει υπόψη τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007, στις οποίες κάηκαν τουλάχιστον 2 εκατ. στρέμματα δασών), ενώ οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης και οι θαμνότοποι κατά 5 εκατ. στρέμματα. «Ομως αυτές οι αλλαγές αφορούν το σύνολο της χώρας. Για να καταλάβουμε τι έχει συμβεί, πρέπει να δούμε τις «μετατοπίσεις» που έγιναν ανά περιοχές», εξηγεί στην «Κ» η συντονίστρια δράσεων επιστημονικής τεκμηρίωσης του WWF Παναγιώτα Μαραγκού. Για παράδειγμα:
- 800.000 στρέμματα δασών είχαν αναπτυχθεί έως το 2007 σε εκτάσεις που ήταν θαμνώδεις το 1987.
- 2,5 εκατ. στρέμματα θαμνότοπων του 1987 έγιναν έως το 2007 γεωργικές εκτάσεις. Πρόκειται για εκτάσεις που βρίσκονται κυρίως σε χαμηλά υψόμετρα, γύρω από αστικά κέντρα.
- 6 εκατ. στρέμματα που ήταν χορτολιβαδικές εκτάσεις το 1987 έγιναν γεωργική γη έως το 2007. Ομως, άλλα 2 εκατ. στρέμματα ακολούθησαν την αντίστροφη πορεία, από καλλιεργήσιμες σε χορτολιβαδικές εκτάσεις.
Ακόμα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν από την αντιπαράθεση των στοιχείων ανά γεωγραφική περιφέρεια.
- Στην Πελοπόννησο γίνεται ξεκάθαρη η εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας: 1,4 εκατ. στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χρήση, τα περισσότερα σε περιοχές με υψόμετρο άνω των 800 μ. «Μια εξέλιξη που οφείλεται στην εγκατάλειψη των ορεινών χωριών και στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα των μικρών ορεινών κλήρων», εξηγεί η κ. Μαραγκού.
- Στο Ιόνιο, παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση των γεωργικών εκτάσεων (κατά 290.000 στρέμματα ή 12,6% της συνολικής έκτασης των νησιών). «Η γεωργική γη έχει επεκταθεί κυρίως σε εκτάσεις χαμηλής βλάστησης. Φαίνεται ότι επηρεάζεται από την αύξηση του τουρισμού και την ανάγκη για περισσότερα τοπικά προϊόντα», εκτιμά η ίδια.
- Η Χαλκιδική εμφανίζει τη μεγαλύτερη απώλεια δασικών εκτάσεων. Περίπου 170.000 στρέμματα δάσους και δασικών εκτάσεων μετατράπηκαν σταδιακά σε οικισμούς, σε εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και γεωργικές εκτάσεις.
- Αντίθετα, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, περίπου 700.000 στρέμματα θάμνων και λιβαδιών μετατράπηκαν σταδιακά σε δάση. «Η εξέλιξη αυτή έρχεται πιθανότατα ως συνέπεια της εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας, που διατηρούσε τα ανοίγματα στα δάση, και των μικρών ξυλικών καλλιεργειών», λέει η κ. Μαραγκού. «Αντίθετα με ό,τι ίσως πιστεύει πολύς κόσμος, η πύκνωση των δασών δεν είναι καλή για τη βιοποικιλότητα».
«Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρα ότι συνέβη από το 1987 ώς το 2007 ήταν η αύξηση των ανθρωπογενών καλύψεων, όπως οι γεωργικές εκτάσεις και οι οικισμοί, σε βάρος της φυσικής βλάστησης», ανέφερε χθες ο διευθυντής του WWF Ελλάς Δημήτρης Καραβέλας. «Αν επαναλάβουμε αυτή τη μελέτη το 2027, η εικόνα θα είναι πολύ διαφορετική, ως συνέπεια της περιόδου των μεγάλων αλλαγών που ζούμε και ιδίως της μείωσης της σημασίας της χωροταξίας. Μακάρι τα στοιχεία αυτής της μελέτης να μας αφυπνίσουν. Είναι καιρός να διδαχθούμε από τα λάθη μας και να σχεδιάσουμε διαφορετικά το μέλλον μας».
Η εργασία ξεκίνησε το 2008 στο πλαίσιο του προγράμματος του WWF Ελλάς «Το μέλλον των δασών», που χρηματοδοτήθηκε από τα κοινωφελή ιδρύματα Ι. Σ. Λάτση, Α. Γ. Λεβέντη και Μποδοσάκη, καθώς και δωρεές ιδιωτών. Στην εκπόνηση της μελέτης το WWF συνεργάστηκε με το Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής και Τηλεπισκόπησης της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και 21 ειδικούς και εμπειρογνώμονες.
Συρρίκνωση δασών σε Αττική και Εύβοια
Στην αττική γη, τα δάση και οι γεωργικές εκτάσεις υποχώρησαν υπό το βάρος των οικιστικών πιέσεων. Στη Θεσσαλία, οι γεωργικές γαίες αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ στην Πελοπόννησο εγκαταλείφθηκε μεγάλο μέρος της ορεινής γεωργίας. Πιο συγκεκριμένα:
Στερεά Ελλάδα
- Περίπου 3.500.000 στρέμματα καλύπτονταν από δάση το 1987, έκταση που μειώθηκε κατά 7,7% μέχρι το 2007.
- Στην Αττική εμφανίζεται η μεγαλύτερη, πανελλαδικά, αύξηση των «γυμνών» και τεχνητών επιφανειών (αύξηση κατά 153.852 στρέμματα, δηλαδή κατά 35%). Το γεγονός αυτό είναι αναμενόμενο, λόγω των οικιστικών καθώς και άλλων πιέσεων που ασκούνται. Ομοίως, 760.000 στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε άλλες καλύψεις.
- Την αντίθετη πορεία (μετατράπηκαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις) ακολούθησαν περίπου 1.765.000 στρέμματα. Η μεγαλύτερη, πανελλαδικά, έκταση αυτής της αλλαγής (514.440 στρέμματα) εμφανίζεται στην περιφερειακή ενότητα Αιτωλοακαρνανίας, περιοχή κατ' εξοχήν αγροτική.
- Περισσότερα από 551.400 στρέμματα δάσους «χάθηκαν». Η Αττική και η Εύβοια είναι από τους νομούς που πανελλαδικά εμφανίζουν τις μεγαλύτερες απώλειες δασών. Ειδικότερα στην Αττική, την περίοδο 1987 - 2007 χάθηκαν συνολικά 184.187 στρέμματα δάσους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη δεν έχει λάβει υπόψη τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007.
Θεσσαλία
- Το 2007, το 46,2% της περιοχής καλυπτόταν από γεωργική γη. Συνολικά, παρατηρείται υποχώρηση σχεδόν όλων των φυσικών καλύψεων (κυρίως των εκτάσεων χαμηλής βλάστησης και των δασών κωνοφόρων), προς όφελος μιας σημαντικής επέκτασης της γεωργικής γης.
- Το 1987 - 2007, περίπου 300.105 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χαρακτήρα. Και 1.042.000 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε γεωργική γη. Μεγάλο ποσοστό των τελευταίων εντοπίζεται στα βορειοδυτικά του νομού Λάρισας (τοποθεσία Λογγά), βορειοδυτικά του νομού Τρικάλων (Μετέωρα), νοτιοδυτικά του νομού Καρδίτσας (λίμνη Πλαστήρα) και γύρω από την πόλη του Βόλου.
- Περίπου 325.000 στρέμματα δάσους αντικαταστάθηκαν από εκτάσεις θαμνώδους και μεταβατικής δασώδους κάλυψης (36,1%), γεωργικές γαίες (35,8%) και εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (26,1% της συνολικής αλλαγής).
Πελοπόννησος
- Το 11,1% (2.391.835 στρέμματα) της έκτασης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Πελοποννήσου καλυπτόταν από δάση το 1987, ποσοστό που μειώθηκε στο 10,1% το 2007 και πριν από τις μεγάλες πυρκαγιές εκείνου του καλοκαιριού. Αντιθέτως, αξιοσημείωτη αύξηση της τάξης των 600.000 στρεμμάτων παρουσιάζεται στις γεωργικές εκτάσεις της Πελοποννήσου.
- Περισσότερα από 1,3 εκατ. στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε άλλες καλύψεις, κυρίως στους ορεινούς όγκους, όπως ο Πάρνωνας, ο Ερύμανθος, ο Χελμός και το Μαίναλο. Πρόκειται για τη σημαντικότερη εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας στην Ελλάδα.
- Τον αντίθετο δρόμο (της μετατροπής σε γεωργική γη) ακολούθησαν 1.836.000 στρέμματα, τα οποία εντοπίζονται κατά κύριο λόγο στις πεδινές και ημιορεινές εκτάσεις.