Πλαστικό στις θάλλασσες και τροφή των ζώων

Της γερακίνας ο γιος τρέφεται με πλαστικό! Με έκπληξη παρατήρησαν οι ερευνητές του Ινστιτούτου «Αρχιπέλαγος» ένα ενήλικο γεράκι (Μαυροπετρίτη) να δίνει για τροφή στους νεοσσούς του, ένα κομμάτι πλαστικό!

Το αποκαλυπτικό περιστατικό καταγράφηκε στη βραχονησίδα Ανυδρο, η οποία βρίσκεται βόρεια της Πάτμου και ανήκει στο Μόνιμο Καταφύγιο Αγριας Ζωής Αρκιών και νησίδων Βορείου Πάτμου. Είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται διεθνώς Μαυροπετρίτης να τρέφεται με πλαστικό και γι' αυτό πραγματοποιήθηκε επιστημονική ανακοίνωση στο περιοδικό «Marine Pollution Bulletin».

«Η φωλιά, που κουβάλησε την «πλαστική τροφή» ο Μαυροπετρίτης, δεν βρίσκεται σε κάποιο πολυσύχναστο νησί, αλλά σε μια ακατοίκητη και απόκρημνη νησίδα, στην Ανυδρο, σε μια προστατευόμενη περιοχή, η οποία ανήκει στο δίκτυο Natura. Δυστυχώς, η πλαστική ρύπανση δεν κάνει διακρίσεις, ταξιδεύει σε όλο το Αιγαίο, είτε σε μεγαλύτερα ορατά κομμάτια είτε σε μικροπλαστικά αόρατα με γυμνό μάτι. Κινείται ανάλογα με τα θαλάσσια ρεύματα και τους ανέμους», λέει στην «Κ» η κ. Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Ερευνών «Αρχιπέλαγος». Σε παλαιότερη έρευνα του Ινστιτούτου σε 167 παραλίες σε όλο το Αιγαίο, από τις πιο πολυσύχναστες στον Σαρωνικό και στις Κυκλάδες, μέχρι απομονωμένες και ερημικές, βρέθηκαν σε όλες μεγάλες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών. Εξάλλου, χαρακτηριστικό είναι πως το συγκεκριμένο πλαστικό είναι από υλικό συσκευασίας, προερχόμενο από την Τουρκία.

«Η καταγραφή αυτής της ασυνήθιστης συμπεριφοράς αποτελεί άλλη μία ιδιαίτερα ανησυχητική απόδειξη της δραματικής έκτασης που έχει πλέον η ρύπανση από τα πλαστικά απορρίμματα, τα οποία διασκορπίζονται ακόμα και στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές των θαλασσών μας. Οι συνέπειες είναι επικίνδυνες όχι μόνο για την άγρια ζωή, αλλά φυσικά και για τον άνθρωπο», συμπληρώνει η κ. Μήλιου. Μέχρι τώρα, όπως σημειώνεται στην ανακοίνωση στο «Marine Pollution Bulletin», δεν είχε καταγραφεί βρώση πλαστικού από αρπακτικά πουλιά, εκτός των γυπών και άλλων ειδών που τρέφονται με ψοφίμια.

Το πλαστικό γεύμα στη φωλιά των γερακιών καταγράφηκε στο πλαίσιο έρευνας του «Αρχιπελάγους», σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες από το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστημών Ζωής, με χρήση δικτύου καμερών, μέσω του οποίου παρακολουθείται η συμπεριφορά των γερακιών κατά το φώλιασμα. Ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) είναι ένα είδος μικρόσωμου γερακιού. Τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού του μεταναστεύουν κάθε χρόνο από τη Μαδαγασκάρη και την ανατολική Αφρική και φτάνουν την άνοιξη στις μικρές ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου, όπου βρίσκουν ιδανικούς τόπους φωλιάσματος. Το φθινόπωρο επιστρέφουν πίσω στην Αφρική, αφού πρώτα έχουν αναπαραχθεί στο Αιγαίο. Ο Μαυροπετρίτης τρέφεται με έντομα και μικρά μεταναστευτικά πτηνά, με τα οποία μάλιστα ταΐζει τους νεοσσούς του. Στον 21ο αιώνα της πλαστικής ρύπανσης, κινδυνεύει να βάλει και το πλαστικό στη δίαιτά του.

Σε εντόσθια ψαριών

Ηδη αυτό έχει συμβεί με τα ψάρια, τα οποία φτάνουν στο τραπέζι μας. Οι ερευνητές του «Αρχιπελάγους» έχουν παλιότερα εξετάσει τρία από τα πλέον συνηθισμένα στο Αιγαίο είδη ψαριών: τον γαύρο, τον κολιό και τον τόνο. Στα στομάχια των περισσότερων ψαριών που εξετάστηκαν βρέθηκαν μικροΐνες πλαστικού και μάλιστα σε ποσοστό 100% για τον τόνο, 91% για τον κολιό και 85% για τον γαύρο. Ευτυχώς, τα εντόσθια των ψαριών συνήθως καθαρίζονται πριν από το μαγείρεμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει κίνδυνος να περάσουν οι χημικές ενώσεις του πλαστικού στην τροφική αλυσίδα.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα θραύσματα πλαστικού στη Μεσόγειο ξεπερνούν τα 250 δισ. κομμάτια, ενώ τα επιπλέοντα πλαστικά είναι από 1.000-3.000 τόνους. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι πως τα πλαστικά διασπώνται σε μικροσκοπικά μέρη (μικροπλαστικά ονομάζονται όσα είναι κάτω των πέντε χιλιοστών) και σε μικροπλαστικές ίνες, οι οποίες όχι μόνο δεν μπορούν να περισυλλεγούν, αλλά μπορούν να καταλήξουν πιο εύκολα στα ψάρια και όχι μόνο», τονίζει στην «Κ» ο κ. Θόδωρος Τσιμπίδης, διευθυντής του «Αρχιπελάγους». Τα πλαστικά είδη αποσυντίθεται πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι πιστεύαμε παλιότερα, ειδικά υπό την επίδραση της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας και της θάλασσας. «Ολο και νέοι τύποι πλαστικού μπαίνουν κάθε έτος στη ζωή μας και απορρίπτονται τελικά στο περιβάλλον», λέει ο κ. Τσιμπίδης.

Μπορεί να μην έχουν ανοίξει ακόμα φαστφουντάδικα κάτω από τη θάλασσα, αλλά τα νεαρά ψάρια δεν έχουν κανένα πρόβλημα να φάνε πλαστική τροφή, όταν τη βρουν μπροστά τους! Το εύρημα αυτό, επιστημόνων στο πανεπιστήμιο της Ουψάλας, προκαλεί μεγάλη ανησυχία, καθώς οι ωκεανοί και οι θάλασσές μας αντιμετωπίζονται από πολλούς ως υγροί... σκουπιδοτενεκέδες! Μελέτη του 2015 υπολόγιζε πως περίπου οκτώ εκατομμύρια τόνοι πλαστικών (σακούλες, μπουκάλια, συσκευασίες, μικροαντικείμενα) απορρίπτονται στις θάλασσες κάθε χρόνο. Η παγκόσμια παραγωγή υπολογίζεται σε 300 εκατομμύρια τόνους το έτος. Το πείραμα του πανεπιστημίου της Ουψάλας έγινε με μικρές πέρκες, οι οποίες βρίσκονταν σε δεξαμενές νερού. Σε αυτές ρίχτηκαν ποσότητες πλαστικού, σε μικροσκοπικά κομμάτια. Αυτό που κατέγραψαν οι ερευνητές είναι πως τα ψαράκια έτρωγαν το πολυστυρένιο με μεγάλη όρεξη, αφήνοντας το ζωοπλαγκτόν που υπήρχε γύρω τους. Σύμφωνα με τη δημοσίευση στο περιοδικό «Science» της σουηδικής ερευνητικής ομάδας, η μεγάλη κατανάλωση πλαστικού οδήγησε τις νεαρές πέρκες να γίνονται πιο αργές και μικρόσωμες. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σύνθετα, αν συνυπολογιστούν τα ευρήματα περυσινής έρευνας, που κατέδειξε πως το ίδιο το ζωοπλαγκτόν τρέφεται με πλαστικά! Ερευνητές από το βρετανικό πανεπιστήμιο του Πλίμουθ, χρησιμοποιώντας ειδική βιντεοσκόπηση κατέγραψαν κωπήποδα -μικροσκοπικούς οργανισμούς που τρέφονται με φύκη- να ενθυλακώνουν μικροπλαστικά. Συγκεκριμένα, μικροσκοπικά σφαιρίδια πολυστυρενίου κόλλησαν στα πόδια ενός κωπήποδου, το οποίο στη συνέχεια ενσωμάτωσε τα σφαιρίδια, τα οποία με τον τρόπο αυτό συσσωρεύονται στον οργανισμό του. Οι ερευνητές από το Εργαστήριο Θαλάσσιων Ερευνών του πανεπιστημίου του Πλίμουθ εντόπισαν 13 οργανισμούς ζωοπλαγκτούν (μεταξύ αυτών και προνύμφες καβουριών και στρειδιών), που έφαγαν σφαιρίδια πολυστυρενίου. Το πρόβλημα είναι μεγάλο, καθώς το ζωοπλαγκτόν αποτελεί βασικό κρίκο της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας. «Η πεποίθηση που είχαμε έως πρόσφατα ότι απαιτούνται αιώνες για να διασπαστεί το πλαστικό, έχει αποδειχθεί από σύγχρονη έρευνα από το Ινστιτούτο μας, αλλά και από πολλά ερευνητικά ιδρύματα διεθνώς ότι είναι λαθεμένη έως και παραπλανητική. Διάφοροι τύποι πλαστικού (π.χ. μπουκάλια, σακούλες κ.λπ.) όταν ελευθερωθούν στο περιβάλλον, πολύ γρήγορα, σε διάστημα ακόμα και λίγων μηνών, γίνονται μη ανακτήσιμα, και αρχίζουν το επικίνδυνο ταξίδι τους στο φυσικό περιβάλλον», σημειώνει στην «Κ» ο κ. Θόδωρος Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Ερευνών «Αρχιπέλαγος». Η έκθεση στον ήλιο, η επίδραση του νερού και η χημική αποσύνθεση διασπούν τα πλαστικά αντικείμενα σε μικροσκοπικά μέρη (μικροπλαστικά ονομάζονται όσα είναι κάτω των πέντε χιλιοστών), ακόμα και σε μικροπλαστικές ίνες. Αυτές πλέον όχι μόνο είναι σχεδόν αδύνατο να ανακτηθούν, αλλά πολύ πιο εύκολα μπορούν να καταλήξουν στα στομάχια των ψαριών και όχι μόνο. Το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» πραγματοποιεί εδώ και χρόνια έρευνα για την παρουσία πλαστικού στη θάλασσα. Αρχικά πήρε δείγματα από 167 παραλίες από διάφορα μέρη του Αιγαίου, από τον Σαρωνικό μέχρι απομακρυσμένα νησιά. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ ανησυχητικό: υπήρχε εκτεταμένη παρουσία μικροσκοπικών θραυσμάτων πλαστικού σε όλες τις παραλίες που εξετάστηκαν. Μάλιστα, ακόμη και σε απομονωμένες παραλίες οι συγκεντρώσεις ήταν ανάλογες των πολυσύχναστων τουριστικών ακτών! «Αυτό που είδαμε είναι πως ο κύριος παράγοντας είναι τα θαλάσσια ρεύματα, που οδηγούν τα σκουπίδια και τις μικροπλαστικές ίνες στα πιο αναπάντεχα σημεία, καταστρέφοντας παραλίες», λέει στην «Κ» η κ. Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια ερευνών του «Αρχιπελάγους». Στη συνέχεια, οι ερευνητές του «Αρχιπελάγους» εξέτασαν τρία είδη κοινών ψαριών στο Αιγαίο, τον γαύρο, τον κολιό και τον τόνο. Στα στομάχια και των τριών ειδών βρέθηκαν μικροΐνες πλαστικού, σε ποσοστά 85% για τον γαύρο, 91% για τον κολιό και 100% για τον τόνο. Βεβαίως συνήθως καθαρίζουμε τα ψάρια από τα εντόσθια κι αυτό είναι μια πρώτη ασπίδα προστασίας, αλλά η απάντηση μπορεί να έρθει μόνο με την απαλλαγή της θάλασσας και ευρύτερα του περιβάλλοντος από τους πλαστικούς εισβολείς.